نگاهی به ویژگی‌های فرمت‌های مختلف ذخیره تصاویر-قسمت اول

وقتی‌که در نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ روی طراحی کار گرافیکی خود و آماده کردن آن برای فرستادن به چاپخانه کار می‌کنید به ذخیره کردن فایل که می‌رسید با یک دوجین فرمت عجیب‌وغریب برای ذخیره کردن فایل مواجه می‌شوید که می‌توانید از بین آن‌ها انتخاب کنید. چنین تجربه‌ای به‌خصوص اگر در این زمینه تخصص بالایی نداشته باشید می‌تواند برایتان گیج‌کننده باشد. همین مسئله برای طراحی تبلیغات آنلاین و مثلاً برای بنری که می‌خواهید در کانال تلگرامتان هم بگذارید می‌تواند پیش بیاید. بنابراین اگر دقیقاً نمی‌دانید در هر موقعیتی چه فرمتی را باید انتخاب کنید و یا اصلاً تفاوت این فرمت‌های مختلف را نمی‌شناسید این مطلب دقیقاً برای شماست. امروز به شما کمک خواهیم کرد تا اطلاعات کافی در این زمینه را به دست بیاورید.

پیش از هر چیز اگر یک متخصص تمام‌عیار در حوزه گرافیک نیستید خوب است که با یک اصل کاربردی آشنا شوید و آن این است که تنها چند فرمت کاربردی هستند که عملاً نیاز هست با آن‌ها شوید. البته این به این معنی نیست که فرمت‌های دیگر کاربردی ندارند. درواقع اگر فرمت ذخیره‌سازی‌ای وجود دارد حتماً کاربرد و هدف خاصی هم دارد اما بسیاری از این فرمت‌ها حالت تخصصی دارند و تنها به کار افراد حرفه‌ای می‌آیند به‌خصوص که اکثر این فرمت‌ها در صنعت چاپ هم کاربردی ندارند و مناسب کارهای چاپی نیستند.

رستر در مقابل وکتور
فایل‌های گرافیکی به دو نوع اصلی وکتور(Vector) و رستر(Raster) تقسیم می‌شوند. برای درک بهتر تفاوت بین انواع مختلف فرمت‌های فایل‌های گرافیکی لازم است که ابتدا با این دو نوع اصلی و تفاوت‌های آن‌ آشنا شویم.
تصاویر رستر که به آن‌ها بیت‌مپ(Bitmap) هم گفته می‌شود فایل‌هایی هستند که در آن تصاویر از پیکسل‌ها تشکیل شده است. این فایل‌ها می‌توانند از یک طراحی ساده تا عکس‌های خیلی پیچیده را شامل شوند. به‌دلیل اینکه این فایل‌ها از تعداد مشخصی پیکسل  که درنهایت کل تصویر را تشکیل می‌دهد، تشکیل شده‌اند نسبت به زوم شدن و تغییر اندازه حساس هستند و با تغییر اندازه عکس به‌خصوص وقتی‌که بخواهیم آن را بزرگ کنیم شاهد کاهش کیفیت آن هستیم. اگر این تصاویر را در برنامه‌ای مثل paint  باز کنید و روی آن به‌قدر کافی زوم کنید می‌توانید تک‌تک پیکسل‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن را ببینید. فایل‌های رستر عموماً به‌عنوان فایل نهایی که برای ارسال به چاپخانه آماده است استفاده می‌شود.

یکی از مزیت‌های فایل‌های رستر در ابزارهایی است که برای ایجاد و ویرایش آن استفاده می‌شود. تکنیک‌های مشخصی در برنامه‌هایی نظیر فتوشاپ قابل‌استفاده است که نمی‌توان از آن‌ها در برنامه‌های ویرایش تصاویر وکتور نظیر ایلوستریتور استفاده کرد. به‌علاوه باید در نظر داشت که اکثر دوربین‌های دیجیتال معمول عکس‌ها را با فرمت‌های رستر ذخیره می‌کنند. بنابراین اگر بخواهید با عکس‌های گرفته‌شده با این دوربین‌ها کار کنید باید به سراغ این دسته فرمت‌ بروید.
تصاویر وکتور به‌طور دقیق و خالص کلمه تصویر نیستند بلکه مجموعه‌ای از فرمول‌های ریاضی هستند که به‌طور مستقیم با کامپیوتر ارتباط برقرار می‌کند تا به آن بگوید که چه نوع اشکالی را باید تولید کند و نمایش دهد. به همین دلیل تصاویر وکتور برخلاف رستر نسبت به تغییر سایز حساس نیستند و به‌راحتی می‌تواند آن‌ها را به هر میزان بزرگ و کوچک کرد. اگر زیاد این توضیحات برای شما مفهوم نبود کافی است که یک فایل پی‌دی‌اف را در کامپیوترتان باز کنید و سپس روی محتوا زوم کنید. می‌بینید که به هر میزان هم که زوم بیشتری کنید کیفیت نوشته‌ها هیچ تغییری نمی‌کند. دلیل آن استفاده از فرمت‌های وکتور است. از وکتورها معمولاً برای تهیه طراحی‌های ساده متن و لوگوها استفاده می‌شود و نمی‌توان از آن برای کار با تصاویر‌ پیچیده مثل عکس‌ها استفاده کرد. از خروجی وکتورها نیز می‌توان برای چاپ کار استفاده کرد.

حال که با دو نوع اصلی فایل‌های گرافیکی آشنا شدیم می‌توانیم به معرفی هر یک از فرمت‌های رایج بپردازیم و نقاط ضعف و قوت هر یک را بررسی کنیم.

فرمت‌های تصویر رستر

JPEG

مشهورترین فرمت تصویری که تقریباً تمام ما با آن آشنا هستیم JPEG است . شاید قدری نامنصفانه باشد که بگوییم این فرمت اصلاً به درد چاپ نمی‌خورد اما به‌هرحال واقعیت این است که فرمت JPEG قطعاً بهترین گزینه برای فایل خروجی چاپی هم نیستند. این فرمت از فایل با فشرده‌سازی زیادی که روی تصویر انجام می‌دهد باعث می‌شود که به انتخابی ایده‌آل برای جاهایی که کاهش حجم فایل خیلی مهم است تبدیل شود. به همین دلیل هم بسیاری از عکس‌هایی که در اینترنت می‌بینیم با این فرمت هستند تا سرعت بارگذاری صفحات بالاتر رود. ولی همین مسئله باعث می‌شود که کیفیت آن به‌اندازه‌ی کافی برای کارهای چاپی مناسب نباشد. البته این یک اصل کاملاً قطعی نیست و ممکن است در برخی کارهای چاپی و با در نظر گرفتن ملاحظاتی و حداقل کیفیتی چاپخانه از شما فایل با این فرمت را بپذیرد اما به‌طور مثال در کارهایی نظیر طراحی و چاپ لوگو نباید از آن استفاده کرد.
علاوه بر اینترنت از این فرمت در عکاسی دیجیتال هم به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. دلیل  آن هم این است که کاهش کیفیت چندان در این عکس‌ها به چشم نمی‌آید و حجم خیلی کمتر عکس‌ها با این فرمت اجازه می‌دهد بتوان عکس‌های خیلی بیشتری را در یک حافظه نگهداری کرد. همین کاربردها باعث شده تا فرمت JPG به فرمت اصلی و پیش‌فرض در بیرون از صنعت طراحی تبدیل شود. 

GIF

هرروز تعداد زیادی فایل در کانال‌های تلگرام می‌بینیم و یا از این طریق برایمان ارسال می‌شود که مانند یک ویدیوی خیلی کوتاه بی‌صداست. قالب این فایل‌ها GIF است. بحث بر سر تلفظ درست نام این فرمت فایل در ایران هم هست. عده‌ای به این فرمت گیف میگویند و عده‌ای جیف، و شروع این مسئله اصلاً ربطی به ایران ندارد. اگر می‌خواهید درست به همان شکلی که طراح این فرمت آن را نام‌گذاری کرده این واژه را ادا کنید بنابراین باید لفظ جیف را انتخاب کنید. به‌هرحال  GIF‌مخفف عبارت Graphics Interchange Format یا همان قالب مبادله‌ی گرافیک است که به‌طور گسترده‌ای در وب استفاده می‌شود. 
مهم‌ترین قابلیت این فرمت نسبت به دیگر فرمت‌های تصویری که استفاده می‌کنیم قابلیت متحرک‌سازی آن است. این فرمت همچنین می‌تواند شفافیت(transparency) را تشخیص دهد و حجم آن نیز به نسبت کم است. البته این کم بودن نسبی است و به هر میزان که از رنگ‌های بیشتری در آن استفاده شود حجم فایل نیز بیشتر می‌شود و بنابراین در کل و جز در مواردی که نیاز به متحرک‌سازی است فرمت مناسبی برای عکاسی نیست.
تمامی این توضیحات به‌وضوح نشان می‌دهد که این فرمت به‌هیچ‌وجه مناسب کارهای چاپی نیست و جایی در این صنعت ندارد.

PNG
فرمت PNG ترکیبی از ویژگی‌های فرمت‌های JPG و GIF است. به‌مانند فرمت JPG این فرمت هم برای تصاویر با جزئیات بالا مثل تصاویر عکاسی شده عالی است اما با این فرمت حتی می‌توان عکس‌های باکیفیت بالاتری از JPG هم تولید کرد. این فرمت مثل فرمت GIF شفافیت در تصویر را تشخیص می‌دهد که این ویژگی آن را به گزینه‌ای خیلی خوب برای طراحان دیجیتالی که نیاز به المان‌های گرافیکی شفاف دارند و درعین‌حال نمی‌خواهند کیفیت تصویرشان را هم قربانی کنند بدل کرده است.
اما همه‌چیز هم در مورد این فرمت عالی نیست. بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف این فرمت حجم بیشتر فایل‌های با این فرمت نسبت به فایل‌های JPG است که باعث می‌شود در صورت استفاده‌ي زیاد از این فایل‌ها در وب‌سایت سرعت بارگذاری آن کم شود. بنابراین از آن تنها در قسمت‌هایی از وب‌سایت استفاده می‌شود که کیفیت تصویر در آنجا مهم‌تر باشد.

در مطالب بعدی به معرفی سایر فرمت ها به‌خصوص فرمت‌های وکتور خواهیم پرداخت.